مجله خبری تشریفات

امامزاده حسن (ع) در فسا از فرزندان امام موسی تشریفات ترحیم مشهد بن جعفر متوفی به سال ۱۰۳۰ ه.ق می‌باشند ؛از نوادگان عقیل، اخوی حضرت علی (ع) که به قولی حکم دهنده فسا، در عهدوپیمان حجاج بوده و به‌این نظر عموم آن ها را شاهزاده، نامیده‌اند.حرم امامزاده حسن (علیه السلام) در راس شهر فسا و در فلکه امامزاده حسن یا این که فلکه فیروزامرد شهر فسا جای‌دارد. بنای ساختمان این بقاع جدیدساز میباشد و زیربنای ساختمان آن ۴۰۰ مترمربع میباشد. بارگاه فلزی سپید و طلایی در میانه بقاع قراردارد که چهار پاد شاه نشین چیلپاوار در چهار جهت آن قراردارد. روی درب طلایی بارگاه اینگونه آمده میباشد: بارگاه مطهر امامزاده حسن (علیه السلام) از نوادگان امام موسی بن جعفر(علیه السلام).
در مجاورت سمت راست ورودی ایوان این امامزاده قبر ۳۰۰ شهید نبرد تحمیلی وجود داراست.

نشانی :استان عجم– شهرستان فسا– قسمت مرکزی– شهر فسا، فلکه امامزاده حسن یا این که فلکه فیروزامرد

امامزاده حسن الافطس فراهان
امامزاده حسن الافطس از سایر جاذبه های تاریخی و توریسم شهرستان فراهان که عمر آن به قرن ۹ و ۱۰ و عصر اسلامی برمی شود و در حریم روستای اسفین این شهرستان قرار گرفته میباشد. مقبره امامزاده حسن الافطس در هفت کیلومتری شمال غرب فرمهین میباشد و به شاهزاده حسن افطس آوازه دارااست و در طی صفویه سازه شد‌ه‌است. بنای امامزاده حسن الافطس مشتمل بر حیاط ورودی، کف شکن، بقعه و نمازخانه و گنبد میباشد که در محوطه وسیعی واقع شد‌ه‌است. امامزاده حسن الافطس؛ فرزند امام سجاد (ع) میباشد و تاریخ شهید شدن او به سال ۱۴۶ هجری قمری می‌رسد.
مقبره امامزاده حسن الافطس دارنده گنبدی دوپوش بوده که نمای قالب بیرونی از کاشیهای نره رنگی و خطوط نوشته ای تشکیل یافته و تحت سقف گنبدخانه دارنده مقرنس کاری و تزئینات نگارگری است سقف تراس ورودی به ذیل گنبدخانه نیز دارنده مقرنس کاری بوده که تزئینات کاشی با رنگهای گوناگون آنرا تزئین داده میباشد .

حیاط فضایی سرپوشیده میباشد که از یک یا این که تشریفات ترحیم مشهد دو یا این که سه سو به خارج روش داراست و گشوده میباشد. خاستگاه تراس از کشور های اواسط دریاچه آرال و خزر دانسته گردیده‌است . از حیاط اتاق دار در کاخ های هخامنشی، اشکانی و ساسانی بسیار منفعت گرفته گردیده است. یکی‌از دیرین ترین مساجد تراس دار مسجد جامع تبریز میباشد.

الگوی چهارستونی که در بی آلایش ترین وضعیت دربرگیرنده یک پلان مربع با چهارستون در فضای میانی آن میباشد، در مقایسه با الگوهای تاریخی موجـود و الگوهای محتمل دیگر، تجهیزات و قابلیت و امکان های ویژه ای را برای پیاده سازی شبستان مساجد در مقیاس های مختلف ارائه میدهد

مسجد با شبستان تراس دار و گنبدخانه پشت حیاط
این سر مشق را می اقتدار موازی الگوی مساجد اهل ایران در حیث گرفت.

مفاهیم و کیفیات جان دار در طرح شبستان مسجد
به عنوان مثال مفاهیم جانور در طرح شبستان مسجد مشتمل بر موردها پایین میباشد:

رعایت سلسله مراتب در پلان
رعایت سلسله مراتب در طول
تنوع
تداوم و وحدت در مخلوط فضاها
حضور با مفهوم نوروفروغ در گروه
ادغام مطلوب فضای شبستان با صحن اساسی و فضای گشوده و همینطور خوانایی پایه و جهت قبله
غنای هندسه مخصوصا ارتباط ردیف ها بـا چهار فضای مختلف در نزدیکی هر ردیف
وحدت و تمایـت یکایک فضاهـا در کنار وحـدت و تمامیت مجموع دور و بر
خوانایی در ذکر نمادین بیرونی
دسترسی شل به فضاهای جانبی، خونایی و مانوس بودن هیبت و اطراف برای به کار گیری کنندگان

امامزاده چکان مراغه در واقع حرم امامزداه سید تشریفات ترحیم مشهد ابراهیم علیه السلام میباشد که در۶کیلومتری شرق مراغه در حوالی روستای چکان واقع گردیده‌است. این بقاع ازدیربازمورد دقت واحترام خاص همسایه شهرستان مراغه بوده و یکی‌از امامزاده های دارای اسم و رسم ومشهور آذربایجان شرقی است.این حرم شریف آرامگاه سید جلیل القدر حضرت امامزاده ابراهیم ابن حسن ابن قاسم ابن عبداله ابن حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام میباشد.

بیان ها حکایت ازاین داراست که نامبرده نوه سوم امام موسی بن جعفر علیه السلام میباشند. که در موقع مهاجرت از سوی مدینه به مشهد مقدس به دست معارضان و معاندان امامت و ولایت به شهید شدن می رسند. ودر این جای دفن میشوند. تاریخ کشف قبر امامزاده سید ابراهیم (ع) به حدود یکصد و هفتاد سال پیش بر می شود.این محل معنوی از دیرباز به «اولیاء چکان» میباشد و قدمای محل نیز وی را با این تیتر می شناختند. با سپری شد مجال و ظهور کرامات متفاوت از این ضریح معنوی، مرقد منور امامزاده سید ابراهیم (علیه السلام) نزدیک به سال ۱۲۱۰ ش بوسیله ی روضه خوان روستای چکان مرحوم روحانی یعقوب چکانی، جد آیت الله روضه خوان محمد حسین چکانی شناسایی شد.

معماری سازه
آرامگاه متشکل از صحن، گنبدخانه، مسجد حضرت فاطمه ی زهرا (درود الله علیها)، مسجد امام حسین (علیه السلام)، زائرسرای ضلع شمالی، زائر سرای ضلع شرقی، انبار و خدمت های بهداشتی میباشد.گنبدخانه به بعد ها ۱۵×۱۵ متر میباشد و توسط ی دو در، در نمای غربی با صحن مرتبط می‌گردد. بارگاه در تحت گنبد جای دارد و بعدها آن ۳×۴ متر میباشد و با استعمال از برنز و استیل درست شده و بخش های بالای آن مزین به آیة الکرسی و تاریخ ایجاد کرد بارگاه میباشد. گلدان های طلایی رنگ با گلهای رنگارنگ در چهار کناره بارگاه قرار داده گردیده و بدور تا بدور بارگاه با سرترنج های ایستاده، با نگین های میناکاری گردیده که مزین به اسماء الهی میباشند، دیده میشود.

مسجد جامع سمنان دارنده چهار در تبارک ورودی از تشریفات ترحیم مشهد شمال، جنوب، شرق و شمال غربی میباشد.

در شمال غربی به دالان درازی گشوده میگردد که در انتهای آن توکل پهنه میباشد.
درهای شمال، جنوب و شرق مسجد جامع سمنان دارنده هشتی دالان و دهلیز میباشند.
بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی قشنگ با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغلهای کاشی کاری گردیده وجود داراست.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای متفاوت با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده میشوند.
حیاط غربی مسجد جامع سمنان به طول ۱۹/۰۵ متر، کامل خیس و زیباتر از ایوانهای دیگر ایجاد شده است و کاشی کاری و کتیبه های زیبایی داراست.
در پشت تراس غربی ، مقصوره خوشگل به طول ۲۱ متر جای دارد.
در بالای این مقصوره گلدسته ای وجود دارااست که دربرگیرنده گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه ای و ساق هشت ضلعی بلند میباشد.
در طرفین حیاط غربی مسجد جامع سمنان ، دو شبستان مشمول چهل طاق و سی ردیف مدور و کلفت در میانه و پنج نیم ردیف در هر سمت که مجموعاً چهل ردیف می‌شود، قراردارد.
حیاط شرقی مسجد جامع سمنان به طول ۱۸/۰۵ متر دارنده شکوه نادر نظیری میباشد.
بر بالای حیاط شرقی، گلدستهای خوشگل به طور طرح شش ضلعی، با پوشش هرمی صورت و نرده مشبک و چوبین جالبی عرض اندام می نماید.
در طرفین ایوانها و چهار گوش صحن، چهار مهتابی تعالی با اتاق ها و حجره هایی چندین و در ذیل آن‌ها شبستان هایی با پنجره های مشبک آجری لعاب دار ایجاد شده است.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای مختلف با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده میگردند.
صحن مسجد جامع سمنان به شكل مستطیل به ارتفاع ۲۷متر و پهنا ۲۵ متر است.
شبستان شمالی مسجد جامع سمنان مشمول ۱۶ستون مدور و ضخیم میباشد كه بر روی آن طاقهای ضربی شبستان پایدار گردیده‌است.
شبستان شرقی كه به وسیلة در ورودی جنوب شرقی از شبستان جنوبی توسط در شمالی از شبستان شمالی غیر وابسته میگردد این شبستان به وسیلة هشتی كوچك باطاق گنبدی كم خیز مزین به تزئینات معقلی بسیار قشنگ به بازار حضرتراه می‌یابد.
در گوشة شمال شرقی این شبستان منار سلجوقی به طول ۲۰/۳۱ متر واقع میباشد.

زیارتگاه امامزاده سیده ملک خاتون در طهران تشریفات ترحیم مشهد خیابان خاوران ،خیابان شهید برادران سجادی ،هشت متری ملایری واقع گردیده است .در سال ۱۳۷۸ ش عمل های عمرانی و نما کاری و اجرای طرح های بسط و محوطه سازی و تولید فضای سبز ،به شیوه زیبایی در زیارتگاه امامزاده سیده ملک خاتون انجام یافته میباشد. آرامگاه سیده ملک خاتون که به زیارتگاه امامزاده سیده ملک خاتون دارای اسم و رسم میباشد و هرساله آیتم بازدید هزاران نفر قرار می گیرد.بنای اساسی بقاع ،تاریخی و از اثر ها فرصت فتحعلی پاد شاه قاجار میباشد که طبق کتیبه سنگ مرمرو کاشی های مرقد بوسیله نواب علیه سلطنت خانم ملقب به با شخصیت السلطنه بنت بدیع الملک میرزای عماد الدوله در سال ۱۳۰۹ ه ق تعمیر شد‌ه‌است .

بنای فعلی حرم دربرگیرنده حیاط آجری و رواق تازه راز تاسری دور و اطراف میباشد .و ورودی آن از سمت شمال و نمای آن فاقد کاشیکاری میباشد .در سال ۱۳۸۱ ش ،به جهت فرسودگی بارگاه چوبی مشبک قسم قاجار ،بارگاه تازه مطلا و بدیعی بوسیله مدرس روزگاریان در اصفهان تشکیل شده و دراین مکان نصب گردیده‌است .طرح نوسازی راز در سابق محوطه نیز با هماهنگی ارثیه فرهنگی در چنگ مبادرت میباشد .طبق متن زیارتنامه جانور ،صاحب و مالک حرم از نوادگان امام موسی کاظم (ع) میباشد.
سیده ملک خاتون یا این که شیرین دختِ اسپهبدْ رستمِ طبری دارای شهرت به ام‌الملوک ملکه و از فرمانروایان آل بویه بود. وی اولی زن حکومت‌گر شیعی مذهب در تاریخ جمهوری اسلامی ایران و از خویشاوندان باوندیان طبرستان بود. او همسر فخرالدوله دیلمی و همینطور مامان دو بدن از شاهان آل بویه به اسم‌های شمس‌الدوله دیلمی و مجدالدوله دیلمی بود. بعداز مرگ همسرش در شعبان ۳۸۷ قمری، دو پسر وی به پادشاهی ری و همدان رسیدند و به منجر اینکه هنوز در سنین خردسالی به راز میبرند، ادارهٔ کارها و نیابت سلطنت به ملکهٔ فخرالدوله واگذار شد. وی از شعبان ۳۸۵ تا مرگ اش در ۴۰۷ هجری قمری به طور رسمی حکومت را بدون نقص در اختیار داشت و به‌شکل دو ژور بر بوییان حکومت میکرد. جنبه‌های مثبت شخصیت سیده خاتون در بعد ها فرهنگی، مذهبی، سیاسی و مدیریتی آیتم دقت مورخین قرار گرفته‌میباشد. عنصر المعالی دربارهٔ سیده خاتون می‌نویسد: «زنی ملک‌زاده و عفیفه و مومن بود.»
حرم سابق الذکر دارنده محوطه ای پارک مانند یاروهمدم با وسایل بازی خردسالان و دیگر تجهیزات موردنیاز زائران میباشد و مراسم دعا و مدیحه خوانی در حین هفته در آن اجرا مي شود.

بنابر مضمون روايتي ديگر، روزي امام تشریفات ترحیم مشهد راستگو(ع) به نزديکيهاي مسجد کوفه رسيدند و از مرکب خویش پياده شدند؛ وقتي انگیزه پياده شدنشان را سؤال کردند آن حضرت فرمودند:

حدّ مسجد الکوفه نقطه پایان السراجين خطّه آدم(ع) و أنا أکره أن أدخله راکباً...7 .

محدوده مسجد کوفه پایان سراجين (اسم محلي در نزديکي مسجد) است که اين حدّ را حضرت بشر(ع) براي مسجد معین نموده است و اینجانب نمي پسندم که سواره وارد اين محصور بشوم.

پیرو روايت آمده است که راوي مي پرسد: در شرایطی که محدوده مسجد کوفه آن هست که مي فرماييد پس چه چيز منجر تغيير آن گردیده‌است؟ حضرت در جواب مي فرمايند: نخستین امري که سبب تغيير آن شد توفان نوح بود بعدها هم اصحاب کسري و بعد از آن نعمان بن منذر و بعد از آن هم زياد بن ابي سفيان تغييراتي در آن ايجاد کردند.

بر اين محور معلوم مي خواهد شد که اين مسجد شريف از فرصت بشر ابوالبشر تحت عنوان محلي براي عبادت معبود والا و تعالي مطرح بوده میباشد؛ منتهي در زمان تاريخ دستخوش تغيير و تحولاتي گردیده و در زمانهاي گوناگون در تجديد بناها حدود محوطه مسجد تغيير پيدا نموده است. »شعبي« مي گويد: »مسجد کوفه شش جريب و شش قفيز می باشد«. ولي »زادانفروخ« گفته می باشد: »مساحت مسجد کوفه خیر جريب می‌باشد«.8 در بعضي از مآخذ وضعيت کنوني مسجد جامع کوفه چنين توصيف مي خواهد شد: اين مسجد تقريباً به صورت مربع هست منتهي اضلاع آن با هم تفاوت دارا هستند. اندازه هر يک از اضلاع آن به ترتيب عبارتند از: 110، 116، 109 و 116 متر؛ مساحت آن را حدود 12750 متر دانسته اند و طول ديوارهاي مسجد 22 متر ذکر شده است. در سمت جنوب غربي آن به مسافت 85 متر، منزل خرد و محقري وجود دارد و دارای اسم و رسم هست که آنجا منزل علي(ع) بوده می باشد که قبر ميثم تمار در نزديک آن منزل جای‌دارد. در بين اين منزل و مسجد، قصر دارالخلافه واقع گردیده‌است که از در ضلع جنوب غربي مسجد مي توان به دارالخلافه وارد شد.

مسجد وکیل دربرگیرنده قسمت های سـردر، صحن، دو تراس تشریفات ترحیم مشهد شمالی و جنوبی، شبستان جنوبی و شبسـتـان شـرقی، رواق های شرقی و غربی و تراس خرد کناری میباشد.
صحن مسجد وکیل شیراز مربع و به بعدها ۶۰ متر میباشد که با قطعات سنگی پوشیده گردیده‌است
در اضلاع جنوبی و شمالی صحن، ایوانی تعالی و در حوالی آن‌ها هشت طاق تاسیس شده است.
در اضلاع شرقی و غربی صحن، در هر سمت، 11 دهنه طاق و در پشت آنان، رواقی به پهنا 5 متر تاسیس شده است.
سطح های حیاط ها و طاق ها با کاشی سنتی معرق و خشتی مزین گردیده و ازاره های آنان به طول 5/1 متر با سنگ پوشش یافته میباشد و روی آنان حجاری های زیبایی داراست.
مهمترین نصیب مسجد وکیل شیراز شبستان جنوبی میباشد که دارنده ارتفاع ۷۵ متر و پهنا ۳۶ متر و ۴۸ ردیف یکدست سنگی به طول ۵ متر و قطر ۸۰ سانتی متر میباشد.
مهمترین وجه تمایز مسجد وكيل با اکثر وقت ها مساجد جامع طرق رازی، آذری و اصفهانی نداشـتن گنبدخانه میباشد.
در مسجد وكيل از عنصر گنبدخانه که در یک‌سری قرن پیشین حتی پس از تشکیل داد این مسجد از شاخصه های معماری اسلامی اهل ایران اکثر زمان ها مساجد به ویژه مساجد جامع بوده، اثری وجود ندارد.
مسـجد وکیل شیراز از نوع مساجد دو ایوانی میباشد که حیاط شمالی صحن که به طاق مروارید آوازه دارااست ودارای پهنا ۱۲ متر و طول ۲۰ متر میباشد. تراس جنوبی نیز قرینه تراس شمالی میباشد
البته در مسجد وکیل مناره ای نیست و فقط دارنده دو مأذنه بر روی سـر در ورودی میباشد.
قسمت های کاشی کاری مسجد وکیل عبارتند از: تراس ها، محراب و سطح ها گوشه و کنار صحن.
از شبستان مسجد وکیل شیراز نیز فقط پوشش ستون چشمه منتهی به محراب کاشی کاری گردیده یعنی صرفا پوشش ۵ چشمه کاشی کاری دارااست و در سایر چشمه ها تزئینی به بنا آجری اضافه نشده میباشد.
شبستان مسجد وکیل از طول کمتر و متناسـب تری نسبت به شبستان مسجد سلطان منتفع می باشـد.
شبستان جنوبی دارنده 48 ردیف سنگی مستحکم با طرح و نقش های منحصر به فرد زمان زندیه میباشد.
ردیف های شبستان جنوبی مسجد به طور مارپیچ و آمیخته از هنر ایرانیان عصر زندیه میباشد.
طاق بالایی قسمتی از این شبستان با کاشی های لاجوردی که در گوشه های آن آیه‌ها قرآن با خط نسخه ها و ثلث به رنگ سپید، تزئین گردیده است که دیده هر بیننده ای را به خویش جذب می نماید.

امام زاده باتقوا تا مقطع‌ها محل معاش دیرین‌سال‌ترین تشریفات ترحیم مشهد چنار اهل ایران بود. این چنار تحت عنوان آرم شمیرانات شناخته می شد و به اندازه‌ای تبارک بود که سایه هر کدام از شاخه‌های آن قسمت متعددی از ایوان محوطه را می‌پوشاند و محل استراحت و عبادت زائران بود. کهن‌ترها می گویند بعضی از اساتید مدرسه، کلاس‌هایشان را ذیل سایه این چنار برگزار می‌کردند. عمر درخت پیر به صدق معلوم وجود ندارد؛ البته به اندازه‌ای بوده که آن را در لیست ارثیه فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به تصویب برساند.

فضا تنه چنار امامزاده به ۱۵ متر می سید و هر مورد از شاخه‌های آن به تنهایی اندازه یک چنار بلندمرتبه قطر داشتند. خلاصه آنکه درخت والا یکی‌از دوست داستنی‌ترین جاذبه‌های توریسم این جای مقدس بود. البته پس از کم آب شدن قنات تجریش، بخشی از آن که در امامزاده قرار داشت، جلسه کرد و همین قضیه سبب ساز جراحت دیدن چنار شد. از طرفی بعداز سیل تجریش، طرح‌های جدیدی برای ناحیه نرم افزار‌ریزی گردیده بود و چنار در اواسط این طرح‌ها قرار داشت. به همین عامل سازمان به جا مانده فرهنگی فرمان انقطاع چنار را صادر کرد. یک شب درخت را انقطاع کردند و فردا صبح دیگر خبری از چنار گرانقدر عدم وجود و درخت پیر صرفا در خاطرات سابق‌های تجریش باقی ماند.

مسجد جامع سمنان دارنده چهار در گرانقدر تشریفات ترحیم مشهد ورودی از شمال، جنوب، شرق و شمال غربی میباشد.
در شمال غربی به دالان درازی گشوده می‌شود که در انتهای آن توکل پهنه میباشد.
درهای شمال، جنوب و شرق مسجد جامع سمنان دارنده هشتی دالان و دهلیز می‌باشند.
بالای درهای شمالی و شرقی تزئینات مقرنس کاری گچی خوشگل با دو گوشواره دو طبقه در طرفین با پشت بغلهای کاشی کاری گردیده وجود داراست.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای مختلف با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده میشوند.
تراس غربی مسجد جامع سمنان به طول ۱۹/۰۵ متر، کامل خیس و زیباتر از ایوانهای دیگر تاسیس شده است و کاشی کاری و کتیبه های زیبایی داراست.
در پشت حیاط غربی ، مقصوره قشنگ به طول ۲۱ متر قراردارد.
در بالای این مقصوره گلدسته ای وجود دارااست که مشمول گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه ای و ساق هشت ضلعی بلند میباشد.
در طرفین حیاط غربی مسجد جامع سمنان ، دو شبستان دربرگیرنده چهل طاق و سی ردیف مدور و کلفت در اواسط و پنج نیم ردیف در هر سمت که مجموعاً چهل ردیف می‌شود، قراردارد.
تراس شرقی مسجد جامع سمنان به طول ۱۸/۰۵ متر دارنده شکوه معدود نظیری میباشد.
بر بالای تراس شرقی، گلدستهای خوشگل به طور طرح شش ضلعی، با پوشش هرمی صورت و نرده مشبک و چوبین جالبی عرض اندام می نماید.
در طرفین ایوانها و چهار گوش صحن، چهار مهتابی بلندمرتبه با اتاق ها و حجره هایی یک‌سری و در ذیل آن ها شبستان هایی با پنجره های مشبک آجری لعاب دار ایجاد شده است.
در هشتی های شمالی، جنوبی و شرقی تاق های آجری گنبد دار با تاق نماهای گوناگون با لچکی کاشی کاری گردیده مشاهده می‌شوند.
صحن مسجد جامع سمنان به شكل مستطیل به ارتفاع ۲۷متر و پهنا ۲۵ متر میباشد.
شبستان شمالی مسجد جامع سمنان شامل ۱۶ستون مدور و کلفت میباشد كه بر روی آن طاقهای ضربی شبستان پایدار شد‌ه‌است.
شبستان شرقی كه به وسیلة در ورودی جنوب شرقی از شبستان جنوبی بوسیله در شمالی از شبستان شمالی جداگانه میگردد این شبستان به وسیلة هشتی كوچك باطاق گنبدی كم خیز مزین به تزئینات معقلی بسیار خوشگل به بازار حضرتراه می‌یابد.
در گوشة شمال شرقی این شبستان منار سلجوقی به طول ۲۰/۳۱ متر واقع میباشد.
شبستان جنوبی مسجد جامع سمنان شامل ۱۶ ردیف مدور در میانه و ۵/۸ ردیف در طرف دیوار شرقی است كه محور های ۲۷ طاق شبستان را تشكیل میدهد.
درب با ارزش شمالی ،که مسجد جامع سمنان را به خیابان امام خمینی و بازار روحانی علائ الدوله مربوط می سازد و دارنده کنده کاری بسیار زیبایی است ،در کنار این شبستان قراردارد.
درب ورودی جنوب شرقی که در کناره مسجد قراردارد به وسیله راهروی کوچکی به هشتی بزرگی پیوند می خورد که دارنده آبگینه منزل وضوخانه و دستشویی میباشد.

میدان های مشهور جمهوری اسلامی ایران یا این تشریفات ترحیم مشهد که میدانهای شهری اهل ایران، به تناسب شغل هایی که در گوشه خویش داشته اند، گزینه مراجعه عامه مردم بوده اند. این تلاش مشمول خرید و فروش ، بیتوته و تماشا و تدارک آسایش اقلیمی در عرصه ی میدان ها بوده میباشد.

این عملکردها در پوسته سه سیرتکامل فرمی «حجره و حجره تاق نما» ، «تاقنما» ، و «رواق» به میدانها لینک و پیوند میخورند. از آن‌جا که جداره ها خلال تعریف و تمجید کالبدی میدان در کردار نام و نشان فرضی آن ها نقش بارزی دارااست؛ کارایی معماری میدان در کشور ایران آیتم پژوهش بر محور سه سیرتکامل فوق احصا می‌شود:

1.اولیه سیرتکامل، میادین دارنده حجره و حجره تاق نما می‌باشند . خواسته از حجره فضایی مانند اتاق در میادین یا این که بازارها، تراس مساجد، مدرسه های و خانقاه ها با کاربری تجاری یا این که غیرتجاری میباشد.

نقش عنصرها تاقی درین سیرتکامل، تولید حجره هایی با عملکردهای مختلف در اشکوب اولیه و دوم میدان است. چنانکه حجره های طبقه همکف میدان نقش عالم دارنده کاربری تجاری و حجره های طبقه ی همکف و فوقانی میدان توپخانه به ترتیب دارنده کاربری انباری و اقامتی برای مراقبت زنبورک ها و توپ ها و اسکان زنبورکچی ها و توپچی ها بوده میباشد از و سوی دیگر درین سیرتکامل با نوع دیگر از کارکرد موادتشکیل دهنده تاقی در طبقه فوقانی میدان نقش دنیا مواجه هستیم که ترکیبی متشکل از حجره در پشت و تاق نما در جلو میباشد که در عهدوپیمان صفوی دارنده کاربری استراحتگاهی بوده میباشد.درین مطالعه از آنان با تیتر حجره تاق نما ذکر شده میشود.

2.سیرتکامل ی دوم دربرگیرنده معماری میدان میباشد که دارنده تاق نما است. در یک نگاه کلی تاق نما را می اقتدار جزء طلاق ناپذیر جداره ی بخش اعظمی از میدان های تاریخی دانست که سازه بر دلایل مختلفی به عنوان مثال برای ساخت و ساز محصوریت مانند جداره پیرامون عمارت بهتر قاپو در میدان نقش عالم و جداره متصل به عمارت خزانه شاهی در میدان توپخانه به فعالیت گرفته گردیده‌است.

ولی شناسایی تاق نما درمعماری میدان های مشهور جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان یک سیرتکامل جدا، برپایه نقش این عنصر در صورت دهی به مخلوط پله‌پله در بدنه مهم میدان و خوی جداره های پیرامونی آن‌ها انجام یافته میباشد. تاق نماها،تحت عنوان ایوانی خرد یا این که قسمتی از دیوار که با تاسیس تاقی معدود عمق نماسازی و زینت و با تاق ضربی یا این که رومی پوشیده میگردند.

همانند سکویی عرصه ای را برای نشستن عموم و تماشای فضای میدان آماده میکرد.

3.نقش موادتشکیل دهنده تاقی میدان های دارای شهرت جمهوری اسلامی ایران در سومی سیرتکامل، ساخت‌و‌ساز رواق پیرامون عرصه میدان میباشد. رواق ها، فضایی سرپوشیده و ردیف دار می‌باشند که از یک طرف مسدود بوده و برای رابطه عموما پیرامون یک گوشه و کنار به عمل میروند. رواق های تاقی ایجادشده درین سیرتکامل میادین با پهنا ۶/۵ متری در میدان گنجعلی خان و حدود ۳ متری در سبزه میدان و ۳/۵ متری در میدان خان یزد درباره‌ی بی واسطه با نقش تجاری آنان بوده و تکان عابران در پیرامون میدان را تسهیل می نمود.